Пяцiсотгадовы будынак Унiверсiтэта ласкатаў блакiтнае неба пазалочанымi спiчакамi веж. Свежы ветрык з Маланкi немiласэрна церабiў парадныя сцягi, але iмперскi сокал з унiверсiтэцкiм ваўком толькi паблажлiва ўсмiхалiся, гледзячы, як чарговы модны капялюшык, падхоплены парывам ветра, ляцiць удалячынь. Святочныя транспаранты i сцягi сарамлiва затулялi цукрова-белыя лапкi на сера-карычневых сценах прыстанку ведаў, пакiнутыя ад Смутнага Часу, калi ?нiверсiтэт стаў апошняй апорай супрацiву ўзурпатару ў Цiбесе.
Старажытныя сцены шмат пабачылi у сваiм жыццi: перш Унiверсiтэт быў адной з iмперскiх крэпасцяў, якiя надзейна затулялi поўнача-усход сталiцы Мурамiна, потым - як толькi ў акрузе стала цiшэй - будынак хуценька ператварылi ў турму. Калi, нарэшце, быў дабудаваны сумна знакамiты Пшшчалаўскi астрог, пустуючы будынак перадалi ўнiверсiтэту: ён да таго часу як раз перастаў змяшчацца ў трох флiгелях Летняга палаца iмператара.
На пляц-парадзе - пляцоўцы на месцы знесенай у свой час "за непавагу да венцаносцу" Рудай Вежы ўжо разгарнулi банкетныя сталы для высокапастаўленых асоб, якiя пажадалi прысутнiчаць на ўручэннi дыпламоў i, магчыма, успомнiць бесшабашную юнацкасць. Хто бы мог паверыць, што гэтыя расфуфыранныя граф'я ў свой час ладна пагарэзiлi па ўсёй акрузе - "выявай, дыскрэдытуючай высокае iмя дваранiна"? Зрэшты, шматлiкае, што раней было свавольствамi, пасля выпуску вызначыла i далейшы лёс сарвiгалоў.
Пагаворваюць, што цяперашнi Скарбнiк упершыню выявiў свой талент здабываць шмат грошай з нiчога менавiта ў студэнцтве - у адну ноч, пры падтрымцы "вузкага круга абмежаваных людзей", зрабiў трацiну вулiц i амаль усе масты праз Цiлiгул платнымi. Аперацыя была абстаўлена iдэальна - паласатыя будкi i шлагбаўмы, цёмна-зялёная форма з залатымi гузiкамi i нават бланкi квiтанцый.
Афёра выявiлася толькi праз месяц - балазе, нiхто з улады па "ашчаслiўленым" месцам не ездзiў. Пры разглядзе апынулася, што студэнтам законы вядомы нашмат лепш карабiнераў, таму - справа вырашылi цiха замяць. Адплата нагнала ўдзельнiкаў ужо пасля выпуску - усе яны, пагалоўна, у добраахвотна-прымусовым парадку пайшлi ў падатковую службу, да мытнiкаў або ў Скарбнiцтва, дзе i звярнулi свае таленты ў звонкую манету тарыфаў, збораў i акцызаў.
* * *
Учорашнiя студэнты ў светла-шэрых мантыях весела таўпiлiся на далёкiм канцы поля для лапты. Не гледзячы на тое, што гледачоў было ў чатыры разы больш, на трыбунах насiлу можна было чуць суразмоўцу - дзiўная акустыка будынка вельмi якасна iнфармавала гледачоў, што сказаў нейкi Ансельмiк аб новай сукенцы Iрачкi, i дзе "рыбалка - проста адпад, стерлядзь на голы гаплiк дзюбае!". Зрэшты, пачуўшы апошнюю навiну, сёе-то прыйшоў у нездаровае ажыўленне i шустра запiсаў каардынаты "рыбнага месца". Старэйшы ляснiчы, гаротна ўздыхнуўшы, таксама дастаў планшэт - студэнты-то добра, а панская прыслуга сябе турбаваць вудай не любiць, iм падавай што пашустрэй. Таму, каб рыбнае месца не стала Мёртвым морам, варта праверыць, хто i як будзе праводзiць там свой вольны час.
- Прысядзем? - адна з дзяўчын адкiнула з твару чубок колеру расплаўленай медзi. Цяжкiя блiскучыя падвескi на канцах пруткiх касiчак, заплеценых па апошняй модзе, меладычна бразнулi. Бясформенны шэры балахон - вопратка, якую насiлi яшчэ манахi-садалiты, заснавальнiкi i першыя выкладчыкi ?нiверсiтэта - падавалася, здаўся пад напорам яе мiлаты i ў меру сваiх невялiкiх магчымасцяў падкрэслiваў круглявыя формы ўладальнiцы. - Яшчэ набегаемся ўвечар.
- Запэцкаемся, - сяброўка з сумненнем пакруцiла галавой, рассыпаўшы па плечах пералiвiсты на сонцы вадаспад ссiнячы-чорных валасоў, - калi б стульчык быў якi або ўслончык.
У адказ дзяўчына хiтра ўхмыльнулася i рэзка прыскокнула - на зямлю звалiўся кавалак згорнутай мешкавiны.
- Я яшчэ летась аб гэтым падумала, - засмяялася яна, прысаджваючыся на подсцiл, - ногi-то не казённыя. Нiта, прашу!
Сяброўка, усмiхнуўшыся, велiчна схiлiла галаву i села побач. Вывудзiўшы з унутранай кiшэнi люстэрка, дзяўчына прыдзiрлiва агледзела сябе i абурана ахнула - фрызура была бязлiтасна растрапаная ветрам.
- Трэба было касiчкi заплятаць, - спачувальна адклiкалася сяброўка i зноў пазвiнела сваёй фрызурай.
-Так, зараз без грэбня не абыйдзешся, - уздыхнула дзяўчына i прыгладзiла зблытаныя пасмы.
Раптам сонца, ласкава якое пазiрала на гэтую карцiну, захiлiў худзючы цень.
- Сiйры, пасунься, я таксама сяду, - Артыс, цыбаты студэнт з паралельнага струменя, навiс над сяброўкамi. Яго нястомны запал да дарэмшчыны была шырока вядомая як у iнстытуце, так i за яго межамi. Пра яго гаварылi, што ён у жыццi не напiсаў нi аднаго канспекта i нi адной працы, ды яшчэ прымаўляў: "Усё ўжо напiсана да нас!". На гэтым аднойчы i пагарэў - не знайшоўшы час праверыць зыходны тэкст, напiсаны ад твару дзяўчыны, Артыс здаў працу i атрымаў за яе даўно ўсiмi чаканы чорны шар.
Дзяўчына абурана перасмыкнула плечамi: хоць знакамiты дармоўнiк i валодаў рэдзенькай шавялюрай колеру iржавага жалеза, сiмпатыi гэта да "субрату-рудаму" не дадавала.
- Я люблю цёпленькiя мястэчкi, - у пацверджанне сваiх слоў яна папляскала далонню па якая нагрэлася на сонца мешкавiне, - i люблю сваю сяброўку. Але табе няма месца ў маiм сэрцы! - Нiта выдала здушаны смяшок i ткнулася ў плячо дзяўчыны. - Можа, на наступны год...
Хлопец, было, набраў у грудзi паветра для адказнай тырады, але са званiцы прычуўся хрыплы бас Астанца - самога вялiкага звана ва ўсёй Цiбесе. Па легендзе, яго адлiлi яшчэ на каранаванне Iвены I - заснавальнiцы Iмперыi. Адразу ўслед за гэтым раздаўся меладычны перазвон званоў у Паўночнай Прыбудоўцы - гэта заўсёды было знакам наблiжэннi венцаноснай асобы.
- Едзе, - Сiйры ўскочыла iмгненна, нiбы i не скардзiлася паўгадзiны назад, што "ногi не казённыя", - Нiта, чуеш, едзе жа!
Сяброўка марудлiва паднялася, i ў якi раз паспрабавала паправiць нязграбную вопратку.
- Што за дурацкая iдэя, - раздражнёна прашаптала яна. - Калi ўжо прыходзiцца насiць гэта, - Нiта прыхапiла на баках вялiкiя зморшчыны, прадэманстраваўшы навакольным дзiвосна стройную фiгуру, - жадаю, каб гэта было патрэбнага памеру!
Сяброўка спачувальна хмыкнула i, акуратна згарнуўшы машкавiну, сунула яго кудысьцi пад балахон. Дзяўчына скептычна акiнула поглядам патаўсцеўшую ў талii сяброўку i спытала:
- А не вывалiцца?
- Крыўдзiш, - хмыкнула Сiйры, дужа прыхоплiваючы машкавiну вяроўкай, - Мы так паўштофныя пляшкi пранасiлi, i нават не звiнела!
* * *
Трыбуны паважна загаманiлi - пэўна, iмператар ужо пад'ехаў. I дакладна - дзяўчыны са свайго месца выдатна бачылi вяснушкаваты твар у апраўленнi светла-русых валасоў, сцiплую "паходную" карону i нервова падрыгваючыя на парапеце бледныя рукi. За плячом юнага iмператара цямнела фiгура рэгента - Бональда Радзiловiча, магутнага мужчыны, чымсьцi няўлоўна падобнага на мядзведзя. Яго чорная з сiвiзной барада варушылася - князь выдаваў Алесу апошнiя распараджэннi. Iмператар, выслухаўшы рэгента, раптам нахмурыўся i паспрабаваў, было, вылучыцца з крэсла, але жалезнае рука Бональда тут жа навяла яго на месца.
- Не паздаровiцца Радзiловiчам, калi Алес кiраваць пачне, - хмыкнула Сiйры. - Ужо вельмi нахабна паводзiць сябе.
- Без строгасцi выхавання не бывае, - парыравала Нiта. - Яшчэ i дзякуй скажа. Яму жа пакуль толькi дванаццаць - майго брата, памятаецца, кожны дзень лупцавалi.
Звонка заспявалi фанфары, i пад гукi гiмна на зялёны газон выйшла група людзей у цёмна-шэрых i чорных мантыях - гэта быў рэктар, дэканы факультэтаў i некалькiх старэйшых выкладчыкаў. Падыдучы да стала, рэктар адкашляўся, узяў у руку цьмяна паблiскваючы крышталь, i яго голас тут жа напоўнiў гулкую чару стадыёна.
- Ваша Вялiкасць, паважаныя дамы i спадары! Я рады вас прывiтаць на свяце, прысвечаным чарговаму выпуску нашага ўнiверсiтэта. Прыемна, што гэты, 1675 год быў адзначаны...
- Усё - мiнiмум, на паўгадзiны прамова, - прашаптала Сiйры Нiце. - I як яму не надакучыць?
- Думаеш, ён сам iх пiша? - дзяўчына закашлялася, стрымлiваючы смех, - Я нават не ўпэўнена, што ён iх чытае перад выступам. Цiкава толькi, хто ў нас ва ?нiверсiтэце такi пладавiты?
- Без працы ён вiдавочна не сядзiць, - хмыкнула сяброўка, - Дэканам-то таксама выступаць прыйдзецца.
- Размаўлянкi ў строю! - прычуўся незадаволены шэпт аднекуль ззаду. - А яшчэ выдатнiкi! - Сiйры злёгку звярнула галаву i бокам вока ўбачыла: папрокi марнатравiла высокая, даўжэй сажнi, дзяўчына, якая вучылася ў паралельным струменi. Усё ведалi, што яе блакiтнай марай была вайсковая служба - з першага дня на вучобе яна больш знiкала ў спартзале, на стрэльбiшча i ў турпаходах, чым на лекцыях, але сесii, курсавыя i кантрольныя здавала бездакорна. Сама Снежа гаварыла, што з бацькамi ў яе была мiравая: перш яна атрымоўвае дыплом, а потым коцiцца на ўсё чатыры стараны - хоць у любае войска. - Вы на цырымонii або дзе?
- На ўручэннi дыпламоў, якiмi нас перш вабiлi, а потым палохалi, - хмыкнула Нiта i раптам зазначыла, што скiвiцы будучай апоры i абароны ўсяго народа Мурамiна не спыняюцца, нават калi сам рот зачынены. - А жаваць у строю можна, як ты лiчыш?
- Так я ж не ў першым шэрагу, - слушна зазначыла дзяўчына i, анi не саромеючыся, з сакавiтым храбусценнем угрызлася ў леташнi яблычак, да гэтага ўтоены дзесьцi ў нетрах шэрай мантыi. Зрэшты, убачыўшы, як Нiта прагна праглынула слiну, Снежа вывудзiла яшчэ парачку i кiнула iх сяброўкам, - наце, памятайце маю дабрыню!
Сiйры ўдзячна кiўнула i жадала, было, адказаць, але ўлавiла ў прамовы рэктара фразы, характэрныя для ўрачыстага фiналу. Таму прыйшлося саўгануць падарунак у кiшэню i шалёна заапладыраваць.
* * *
- Усяго два дэкана засталося, - шапнула Сiйры Нiце. Тая пакутлiва закацiла вочы, i нешта бязгучна прашаптала.
Вiншавалi выпускнiкоў ужо другую гадзiну. Некаторыя няўстойлiвыя асобы, шчыра зайздросцячы гледачам на трыбунах, цiха выслiзнулi ад нядрэмнага вока начальства i зноў паселi, свята выконваючы прынцып, што ногi - не казённыя.
Нарэшце, струмень усхвалення са боку адмiнiстрацыi ўнiверсiтэта сцiх, i фанфары зноў грымнулi гiмн. На гэты раз усе, уключаючы iмператара, усталi i ўважлiва даслухалi мелодыю да канца.
Iмператар ад святочнай прамовы ўстрымаўся, i нецярплiва махнуўшы рукой, дазволiў перайсцi да асноўнай часткi ўрачыстасцi. Рэктар разумеючы кiўнуў i пачаткаў выклiкаць учорашнiх студэнтаў па адным.
- Алiнтэры, Сiйрыке! - разнёсся над зялёным полем гучны голас. Сiйры глыбока ўздыхнула, як перад скачком у халодную ваду, i пайшла да чакаючых яе ў стала людзям, iмкнучыся не сарвацца на бег.
- Вiншую вас, - старэйшы выкладчык выглядаў стомленым. У руку дзяўчыны ткнулася прахалодная кнiжыца, залаты значок з эмалевым гербам Унiверсiтэта i канверт, якi выдаў што iнтрыгуе шамаценне, - распiшыцеся тут.
- Дзякуй, - Сiйры намалявала свой роспiс у ласкава паказанай графе, мiж iншым нядобра здзiвiўшыся суме пад'ёмных, i тут жа патрапiла ў абдымкi рэктара i дэкана свайго факультэта, - дзякуй, дзякуй.
Нарэшце, яе пакiнулi ў супакою, i дзяўчына хутка засеменiла да маналiтна серай групе выпускнiкоў пад аглушальнае "Арвентай, Снежа!".
- Вытры твар, - параiла Нiта, сустрэўшы сяброўку, - Ты выглядаеш, нiбы пару вёрст прабегла.
- Кашмар, - уздыхнула тая, - хвалююся, як дзяўчынка. Няўжо гэта ўсё?
- Няма яшчэ, - хiхiкнула тая i падабралася, пачуўшы заклiк рэктара "Артада, Нiтаалi!". - Дакументы не страць, я хутка.
* * *
- Ты права, - раптам сказала Нiта, калi сяброўкi ўжо пакiнулi стадыён, - нервавалася, як першакурснiца, - сяброўка невесяла ўсмiхнулася. - Чым зоймемся?
- Па хатах, пэўна, - уздыхнула Сiйры, - а потым, - яна знайшла поглядам гадзiннiк на вежы, вырабiла ў розуме нейкiя падлiкi i ўсмiхнулася, - а праз гадзiну я за табой зайду, i паслабiмся! Дарма, цi што, нервавалiся? Дарэчы, куды Снежа знiкла?
- Толькi без фанатызму, - павучальна пагушкала галавой сяброўка, - Снежу я ў iнтэрнаце перахаплю - апошнi раз разам гуляем. А зараз - давай лепш прама тут высвятлiм, куды i калi мы едзем. Не жадалася бы ўранку высвятлiць, што нi грошай няма, нi квiткоў.
- Я прасiла нас не разлучаць, - адклiкалася дзяўчына, перагартала сваё пасведчанне i хмыкнула, - горнае прадпрыемства "Гаспадыня". Вось i квiткi... Ой, кашмар: i цягнiком, i морам дабiрацца. Дарэчы, ад'езд паслязаўтра.
- Правiльна, - Нiта з усмешкай вывудзiла з свайго канверта дакументы з тым жа месцам прызначэння, - цiкава, хто-небудзь яшчэ едзе з намi?
- На вакзале ўбачым, - хмыкнула Сiйры, - Калi ўжо нас у адну кантору размеркавалi, то, можа, i яшчэ хто спадарожны будзе?
* * *
- Месцаў няма, - змрочна адказаў пузаты швейцар, почухваючы валасаты жывот скрозь дзiрку ў пацертай камiзэльцы. У мiнулым жыццi яна была кiшэнькай для гадзiннiка, ды i сама камiзэлька сваiм зграбна абрынданым шоўкам гаварыла аб няпростым характары ўладальнiка ўстановы: камiзэлькi шые якасныя, носiць да апошняга, а потым у iх яшчэ i прыслугу прыбiрае.
- Як гэта няма? - абурылася Сiйры, паспеўшы ўбачыць за спiной пiльнага вартавога як мiнiмум тры цалкам вольных столiка, - я ж бачу!
- Яны заказаны, - буркнуў швейцар, ныраючы ўнутр i затуляючы за сабою дзверы.
- Не, ну ты бачыла? - абурана звярнулася дзяўчына да сяброўкi, - хлусiць i не чырванее!
- Хутчэй, не "Месцаў няма", а "Студэнтаў пускаць забаронена", - з горкай усмешкай адказала Нiта, - i, прашу зазначыць, гэта ўжо пятае месца!
Сiйры згодна пакiвала. Раптам яе вочы праззялi, а яна сама ўзбуджана зашаптала.
- А што гэта нас на адных корчмах заклiнавала? Пайшлi ў iнтэрнат - фактычна, дома будзем!
Нiта спярша жадала запярэчыць: у гэтым выпадку, хутчэй за ўсё, прапiта будзе ўсё, што толькi можна, i палова таго, што нельга, а Сiйры да ранiцы з Правабярэжжа дахаты так i не дабярэцца. Альтэрнатывы, зрэшты, няма i не будзе - дзяўчыны гэта ведалi i толькi цяжка ўздыхнулi, рахуючы шлях дахаты. Але тут Вышэйшыя Сiлы, кiруючыя лёсам кожнага студэнта, спадабнiлiся на развiтальны цуд: да гэтага жа шынка рашуча згортвала знаёмая кампанiя са Снежы на чале. Судзячы па iх разгарачаным тварам, яны жадалi забавак прама тут i прама зараз.
- Нядобра пакiдаць старых сяброў! - пераможна выклiкнула Снежа. - Толькi памкнулiся пагуляць - а Нiты i след знiк! Сiй, мы да цябе - i ты змылася! Ну, думаем, хвалебна свята пачынаецца. Да не - патрапiлi! - дзяўчына сквапна пацёрла рукi
- Я у iнтэрнат асабiста захадзiла, - з годнасцю запярэчыла Сiйры. - Толькi Нiта i была - астатнiя ўжо разбеглiся. Думаеце, нам не было горка?
- Нiчога, - заспакаяльна працягнула Снежа. - Зараз усiм салодка будзе! I наогул, якога лясуна мы на парозе тырчым? Месцаў, цi што няма?
- Ёсць месцы, - уздыхнула Сiйры, - але нас там, падобна, не чакаюць.
- Ах, не чакаюць, - задуменна працягнула Снежа, i навакольныя зразумелi, што жарты скончылiся, а беспарадкi, насупраць, пачалiся. Дзяўчына ласкава прытулiлася да бялявага хлопца падобных габарытаў i мякка, але вельмi рашуча падштурхнула яго да дзвярэй, - давай, Мелiк, пакажы iм сэрвiс.
Хлопец разумеючы ухмыльнуўся, i, вывудзiўшы нешта з унутранай кiшэнi курткi, злёгеньку пастукаў у дзверы. Тая адразу жа расхiнулася, але пры выглядзе жадаючых забавак выпускнiкоў паспрабавала адразу жа зачынiцца. Мелiк спрытным штурхялём расхiнуў яе ва ўсю шырыню i сунуў прама пад нос швейцару нешта блiскучае, дужа зацiснутае ў кулаку. Той адразу абвяў i начапiў на твар радасны выраз.
- Парадак, - канстатавала Снежа, - гуляем!
* * *
Апошняя ноч у Цiбесе праляцела неўзаметку: чароўны жэтон Мелiка з магiчным надпiсам "Мiнiстэрства па падатках i зборах", як апынулася, адчыняў не толькi дзверы. Ён цудоўным чынам адкаркоўваў бутэлькi, падносiў свежыя закускi, мяняў талеркi, заказваў музыку i наогул, паводзiў сябе, як вымуштраваны афiцыянт. Але галоўны цуд Мелiк збярог напрыканцы.
- Рахунак, калi ласка, - узвясцiў ён, важна развалячыся ва ўтульным плеценым крэсле. Правая яго рука ласкава пагладжвала куфель з вiном, левая - не меней далiкатна - стан Снежы.
- Дзесяць марак сорак тры гроша, - бледны афiцыянт з'явiўся, як з-пад землi. Ён акiнуў поглядам прысутных i няўпэўнена дадаў, - Плюс чаявыя.
Сiйры ахнула. Па самых сцiплых прыкiдках з'елi-выпiлi-натанцавалi яны ўсяго на паусотнi марак, мiнiмум. Яна нахiлiлася да Снежы.
- Слухай, а яго не попруць са службы? Усёткi хабар службовай асобе або вымагальнiцтва...
- Не бяры да галавы, - усмiхнулася дзяўчына. Яе пальцы безуважлiва блукалi па руцэ Мелiка - мабыць, гэты фокус з жэтонам яна назiрала не ў першы раз. - Нiякая праверка нiчога не дакажа. Проста нам прынеслi ўсё, - яна кiўнула на завалены з'едкамi стол, - неразбаўленае i не урэзанае. Як пакладзена па рэцэптах. Так, i прыпiсак няма, само сабою.
- Нiчога сабе, - Сiйры сядзела ашаломленая. I у самых адважных думках яна не ўяўляла, што ў корчмах столькi крадуць.
- То-то i яно, - смутна ўсмiхнулася Снежа. - Дарэчы, з цябе дзве дваццаць. Дробяззю ёсць?
* * *
- Шчаслiва, Снежа, - таўханiна ў iнтэрната, а таксама бурная бяседа напярэдаднi не садзейнiчалi доўгiм развiтанням. Усiм жадалася хутчэй забрацца альбо на палiцы, альбо ў койкi i добранька адаспацца. - Шчаслiва, хлопцы!
Разам з Снежай з'яжджала добрая палова курсу - горы Логара i Люшынiна, лясы Тэрана i Войнiцы патрабавалi шмат людзей, у адрозненне ад пустынь Усць-Свiрска i Маскона. Цягнiком Сiйры i Нiты з'яжджала яшчэ чалавек пяць, а астатнiя - iх сёлета набралася трое - атрымалi ганаровае званне "Душы, ужо трохi мёртвай".
- Да пабачэння, - цёплыя далонi Снежа ласкава леглi на плечы дзучынам, - глядзiш, i пабачымся! Напiшыце бацьку - ён дасць вам адрас або перашле. Абавязкова пiшыце!
- Добра, - кiўнула Нiта, - напiшам.
- Вось i выдатна, - усмiхнулася Снежа. У яе вачах стаялi слёзы, - добра, патупала я! - i, падхапiўшы вялiкiх памераў торбы, яна пабегла да якiя чакаюць дрожкам.
- Шчаслiва, - прашаптала Сiйры, - шчаслiва.
- Адзiн дзень у сталiцы застаўся, - уздыхнула сяброўка. - Пайшлi збiрацца. Мне яшчэ пакой здаваць. Заўтра ў пяць вечара ўжо i ад'езд.
- Мае рыхтуюць нешта, - адклiкалася дзяўчына, - сюрпрыз нейкi. Можа, зайдзеш?
- Не, дзякуй, - усмiхнулася Нiта, - я жадаю выспацца. Ды i пасля ўчорашнiх контрдансаў нагi проста адвальваюцца. Заўтра зайду, гадзiны ў чатыры - ад цябе блiжэй да вакзалу.
- Тады да заўтра, - пагадзiлася сяброўка.